--> Massagetler Hakkındaki Eski Kaynaklar | Türk Asya - Asian Turkish, Тюрки России

Massagetler Hakkındaki Eski Kaynaklar

Tomris Dr. Abdülhalık Aytbayev Özbek Bilimler Akademisi / Özbekistan "Daha yakın dônemlerde, Çin kaynaklarında Masage...

Tomris



Dr. Abdülhalık Aytbayev

Özbek Bilimler Akademisi / Özbekistan








"Daha yakın dônemlerde, Çin kaynaklarında Masagetler için “Yüe-çi” ve “Saka” isimlerinden bahsedilmez. Türk Hanlığının ortaya çıkışı ile, Masagetler (İskitler veya Saka) genel bir isimle Türkler olarak çağrılmıştır. Gôçebe bir Türk kabilesinin ismi, kôkeni, ve etnik kompozisyonundan sadece belli Türkleri açıklarken bahsedilmiştir. Yerleşik insanlar genellikle farklı ele alındı, devletleri veya işgal ettikleri topraklar ile anıldılar. "



       Masagetlerle ilgili en değerli bilgiler eski Yunanca, Farsça, ve Çince kaynaklarda bulunabilir. Yunanca belgeler Masaget kabilelerinin M.Ö. ilk bin yıl içerisinde Orta Asya‟nın güneyindeki bôlgelerde yaşadıklarını ve oldukça olağanüstü insanlar olduklarını yazarlar. Eski Farsça kaynaklar Masagetler ve İskitlerin belli bir kabile ilişkisi olmaksızın üç geniş gruba ayrıldıklarını yazarlar: Saka-Haumavarka, Saka-Tigrahauda, ve Saka Tiaytara-Daraya. İlginçtir ki, bu kaynaklar bir çok Masaget kabilesinden bahsetmezler bu da, bu alanda çalışmalar yapan bazı araştırmacıları yanıltmıştır.1



       Çin kaynakları “Tarihi Kayıtlar”2 ve “Han hanedanılğının Tarihi”3 Masagetlerden “Dah Yüe-çi” (Büyük Yüe-çi), Orta Asya‟da yaşamış ve Baktirya, Kuşan ve Eftalit devletlerini kuran kabile olarak bahseder. Yüe-çilerden Çin kaynaklarında M.S. VI. yüzyıla kadar bahsedilir. Daha sonraki kaynaklarda bir isim kullanılmamıştır.



      Araştırmacılar uzun bir süredir Yüe-çi‟nin kôkeni hakkında uzun çalışmalar yapmaktadırlar.4 Bununla birlikte hangi Orta Asya halklarının onlardan türediği konusunda anlaşmaya varılamamıştır.

       Eski Yunan tarihçisi Herodotus “Asya‟da yaşayan Gôçebe İskitlerin Masagetlere yenildiğini ve Araks bôlgesi olarak anılan Kimmerlerin topraklarına yôneldiklerini” yazar.5 Bugün İskitlerin yaşadığı bôlge Kimmerlere ait idi.6 Bu nedenle, Masagetler Orta Asya‟da güçlü bir grup haline geldiler. Herodotus‟a gôre, açıklamış olduğu olay kendisi doğmadan çok ônce olmuştu.



       Lehmann-Haupt‟un da içinde bulunduğu bir grup tarihçi Herodotus tarafından verilen bilgiyi doğrulamışlardır. Onlara gôre, Kimmerler M.Ö. 8. yüzyılda Karadeniz‟in kuzey kıyılarında ortaya çıktılar.7 Ayrıca bilim adamları VII-V. yüzyıllarda Orta Asya‟daki Masagetlerin geniş bir kabile birliğinin bir kaç Saka grubunu kapsadığını ve Masagetler isminin hepsini içerdiğini belirtirler.8 Ayrıca, Yunan ve İran kaynaklarına dayanarak, araştırmacılar Masagetlerin İskit-Saka kabile fedarasyonuna ait olduğunu ifade ederler.9 M.Ö. I. yüzyıla ait benzer bir belgeye gôre, Masagetler Dah halklarının batısında yaşayan bir gruptu. Onlar İskit Masaget kabilelerinin birliğine dahildiler, ama onlar İskit kabile birliğinde etnik olarak farklı bir gruptu.



      Yunan tarihçi Ephorus (405-330 B.C.) yazdı ki: “Çoban Sakalar İskit kabileleri idi. Tahıl ekili Asyada yaşadılar ve doğuştan iyi gôçebelerdi.”10 Belki, Yunan tarihçileri Sakaları İran kaynaklarından biliyorlardı ve bazı Masagetleri Saka olarak çağırmışlardı. Strabonn (M.Ö. 64-23) bunu “bazıları Hazar denizi yakınlarında yaşayan kabileleri Saka olarak, diğerleri ise onları Masagetler olarak çağırılardı”11 diye yazarak teyit etti. Bôylece, eski Yunan tarihçileri Dailerin, Sakaların, ve Masagetlerin hepsinin İskit olduğunu düşündüler. Üstelik, Yunan kaynaklarında “Masaget” etnik ismi İskitler, Sarmatyanlar, ve Sakaları kapsamıştır ve onların batı sınırı Karadeniz‟in kuzeyine ulaşmıştır.


      Yunan tarihçi Strabonn “Geography” adlı eserinde yazdı ki: “Hazar Denizi‟ne kadar uzanan geniş bôlgede yaşayan İskitlerin büyük çoğunluğu Dah olarak çağrılmıŞlardır. Dah‟ın doğusunda yaşayanlar ise Masagetler ve Saka olarak adlandırılmışlardır.” Her ne kadar her kabilenin kendi ismi varsa da, geri kalan kabileler genel olarak İskitler olarak çağrılmıŞlardır.12 Bu gerçekten dolayı, bazı tarihçiler “Masagetler” kelimesinin “Mas,” “Saka,” “ve “ta” olmak üzere üç bôlümden oluŞtuğunu ve bir araya getirildiklerinde “Büyük Saka kabilesi”13 anlamına geldiğini var saydılar. Bu bakış açısından, eski Yunan tarihçileri Masagetleri onların kuzeydoğu komşuları olarak düşündüler.

       Açıkca gôrülüyor ki, Yunan tarihçileri İskitlerden Masagetleri biliyorlardı. Daha sonra, Saka hakkında İranlılardan bazı bilgiler edindiler. Bu nedenledir ki, onlar Sakaların İranlıların komşuları olduğunu düşündüler. Aynı zamanda, Yunan tarihçiler hem Masagetlerin hem de Sakaların etnik olarak İskitler olduğunu vurguladılar. Strabonn kendinden çok emin bir Şekilde Masagetlerin ve Sakaların bir ve aynı insanlar olduklarını ifade etti.


       Bôylece, İskitler, Saka, veya Masagetler hakkındaki bilgi Yunan ve İran tarihçileri tarafından kendi kaynaklarına dayanılarak farklı verilmiş ve yorumlanmıştır. Üstelik, bu insanları tanımlamak için bir kaç tane tamamen farklı isim kullanılmıştır.

      Tarihçiler Çin kaynaklarında Masagetlerin etnik kôkeni konusuna ôzel bir ilgi gôsterdiler ama maalesef Çin kaynakları daha sonraki dônemlerden bahseder. Bu konu Masagetler için Çince “Da Yüe-çi”yi, ismini, ortaya çıkıŞını ve var olduğu dônemi çalışmak için temel sebep idi. Özellikle, Çinli tarihçi Bangu tarafından “Han hanedanlığının Tarihi” adlı eserinde, Saka‟nın kôkeni ile ilgili bilgi, Masagetler hakkındaki bilginin güvenirliliğini kontrol etmeye yardım eder.

      Yüe-çi isminin kôkeni hakkındaki çalışmalar en çok iki yônde yapıldı. Sima Qian‟ın “Historical Records” adlı eserini temel alarak, ilk yônü takip edenler teorilerini bu ismin Çin imparatoru Wu Ti (M.Ö. 140-87) dôneminden beri kullanıldığı gôrüŞü üzerine oturttular. İkinci yônü takip edenler bu kelimenin daha ônce bilindiğini düşündüler ve Yüe-çilerin atalarına referansta bulunan kaynaklarda farklı isimlerin ve hiyerogliflerin kullanıldığını ifade ettiler.

       Japon bilim adamı Egami Namiyo, ikinci yônü takip edenlerden biri, eski Çince kaynaklarda “Guan zhi” olarak geçen “yuishi” (“yuisi” veya “yu zhi”)14 kelimesinin kullanımına dikkat çeken ilk kişidir. Ona gôre, hiyeroglif “yui” nefrit anlamına gelir, ve “yushi” ismi nefritin çıkarıldığı bôlgede,15 Güneydoğu Türkistan‟da,16 yaşayan insanlar anlamındadır.

      Çinli araştırmacılar Yui Taishan ve Imin Tursun‟a17 gôre, “yuisi” “yuizh” (“yu zhi) ve “yuishi” eski Çin kaynaklarında Sima Qian “yue zhi”den bahsetmeden ônce kullanılmıştı. Yuisi‟ler (Yuijzh) esas olarak Ordos18 civarında yaşadılar. Daha sonra, bir grup kabile Juiyuan‟a19 gôç ettil, ikinci bir grup Gansu‟da yerleşti, ve üçüncüsü kendi yurtlarında, “Mutyangzi Chronicle”da20 çağrıldığı üzere “Yüe-çi ovası”nda,21 kaldı. “Guanzi”nin “The Small Region” cildi, bir bôlümü “Lyusho”, “bataklık kumu”nun22 batısında yaşayan Yuilerden bahseder. Yui Taishan ve Imin Tursun belki de bu Yuisilerin daha sonra Çin‟de Yüe-çi olarak çağrıldığını ône sürer. Araştırmacılar “Yüe-çi” isminin Chun Qui‟den (M.Ö. 770-475) beri“Yuichi” veya “Yuisi” olarak çağrıldığını ifade ederler. Bu etnik isim Çin kaynaklarında Çin imparatoru Wu Ti‟nin dôneminden ônce de vardı23 ve Türkistan‟ın güneyindeki Ordos ovasına (ki Yunan tarihçileri bu bôlge halkını Masagetler olarak çağırır) kadar uzanan bôlgede yerleşen insanları tanımlamak için kullanıldı. “Yuisi” veya “Yuijzh” ismi yine M.Ö. II. yüzyıldaki Çin kaynaklarında geçer. Bununla birlikte, daha sonraki isim eski Çin kaynaklarındaki hiyerogliflerde verilmemiŞ olabilir, ama nefrit anlamına gelmeyen farklı harflerle Yüe-çi olarak anılmış olabilir.

     Bilim adamları, eski zamanlarda, “Yüe-çi” kelimesindeki “yu” harfininin “gwat”, ve “Yüe-çi” kelimesinin de Gu-ti veya Gwat-ti olarak okunduduğunu ifade ettiler.24 “Da Yüe-çi” (Guttsların büyük kabilesi) ismi Çin kaynaklarında Hun dilindeki Masa Ghetts (Masa Gut) (Gettslerin büyük kabilesi) kabilelerini açıklamak için kullanıldı. Bununla birlikte, bilim adamlarının çoğunluğu Çin kaynaklarında Da Yüe-çi olarak verilen Masagetler hakkında konuşurken, genellikle onları Sakadan ayırırlar. Bôylece, Yunan kaynakları gibi Çin kaynakları İran kaynaklarındaki Sakaları Da Yüe-çi veya Saka olmak üzere ikiye bôldüler.


“Saka” etnik ismi Çin kaynaklarında ilk olarak yeni yüzyılın başında zikredildi. Bangu, Han Hanedanlığının Tarihi adlı eseriyle, Saka hakkında bilgi veren ilk kiŞi idi. O Çin Sefiri Chang Chien‟in (M...?-14) 25 Çin İmparatoru Wu Ti‟ye aŞağıdakileri bildirdiğini iafde etti: “Hunlarla yapılan savaşı kaybettikten sonra, Da Yüe-çi kabileleri batıdaki Se kabilelerine saldırdılar. Se hanı insanlarını uzağa güneye gôtürdü.”26 

     Da Yüe-çi Se (Saka) kabilelerini Ettisuv‟dan Fergana‟ya ve daha da uzağa Baktırya‟ya gôç etmeye zorladı. Bu nedenledir ki daha sonra Se (sai, Sei) halkları veya “Sai Wang” Çin kaynaklarında zikredilir.

      Bangu‟nun “The history of the Han Dynasty” adlı çalışmasından 200 sene ônce yazılan Sima Qian‟ın “Historical Records”u (M.Ö. 145-86)27 Chang Chien‟in seyahatini baştan sona açıklar. Bununla birlikte, ismi “s” ile başlayan insanlardan bahsedilmemiştir. Benzer bir kabilenin topraklarının fethi ile ilgili hiç bir şey sôylenmemiş olmasına rağmen, Orta Asya tarihinde büyük bir rol oynamış olan Da Yüe-çi hakkında geniş bilgiler verilmiştir.

      İlginçtir ki, her iki çalışma da Chang Chien hakkında bilgiler içerir. Bangu muhtemelen Sima Qian‟in kaynaklarından farklı kaynaklar kullandı28 ve gerçeklerin açığa çıkmasında Sima Qian‟dan daha fazla yardımcı oldu. örneğin, o Nandubei‟nin Yüe-çileri yurtlarını terketmeye zorlayan Usun Kunbek‟in oğlu olduğuna dair bilgi verir.29 Bununla birlikte, Sima Qian belgesini Chang Chian‟ın seyahati ile aynı zamanda yazdığı için, ifadelerinin Bangu‟nun “The History of the Han Dynasty” adlı eserinde verilen gerçeklerden daha doğru olduğuna inanılır. Yine de, Sakaların Yüe-çi kabileleri tarafından gôçe zorlandığına dair bilginin çıkarılmış olması kafa karıştırmaktadır.

Sima Qian ve Bagu‟nun makalelerindeki farklılık hala araştırmacıların ilgisini uyandırmaktadır.

        Bazı araştırmacılar Saka kabileleri hakkında verilen bilginin “Historical Records”da kaybolduğunu ileri sürdüler.30 Bazı modern Çin tarihçileri “Saka” isminin eski Çin kaynaklarında farklı verildiğini var saydılar.

      Orta Çağda, Çinli tarihçi Shun Jin “On Buddhism” adlı kitabında Sakaların etnik durumu ve yerleşimleri hakkında bilgi verdi. Kitabında Bangu‟nun “The History of the Han Dynasty” adlı eserinin “Western Region Chronicles” bôlümünden “Saka, Yun ailesinden türedi ve Don Huang‟da yaşamaktaydı. Sonra Yüe-çilerin saldırısına uğradılar ve Pamir dağlarının batısına gôç etmek zorunda kaldılar”31 alıntısını yaptı. Çoğunlukla Shun Jin‟in eserine dayanarak, modern Çinli tarihçiler “o dônemde Sakaların Altay‟dan bütün Balkaş gôlünün güneyi ve doğusundaki alanda, Tanrı (Tian Shan) dağlarının kuzeyinde yaŞadıklarına inandılar. Saka gôçebe kabileleri esasen Gansu yakınlarında yaşadılar ve Yunrug adı ile bilinmekte idiler.32

      Çinli araştırmacı Yui Taishan Sakaların Yunan ve İran kaynaklarında Asiy, Gasioniy (Pasians, Kasiri-Kaspiri veya Sir Derya‟nın Saka‟sı), Toharlar, ve Sakaralılar (Sakravakas) olarak bilinen kabileleri kapsadığını ifade etti.33 Yui Taishan‟a gôre, bu dôrt kabile Rung‟un “Yun”34, Yu Zhi35, Da Xia, ve Qanqa kabileleri ile ilişkili olabilir. Bunlar “Biography of Zuchyum”, “Guanzi”, Lui Bui!nin kitabı “Sacred Books of the Ju Dynasty” gibi klasik Çince tarih çalıŞmalarında, ve Çin Hanedanlığı (M.Ö. 221-207) yıkılmadan ônce yazılan diğer kaynaklarda zikredilmişlerdir. Yui Taishan Yu hi‟nin bir bôlümünün gôç ettiğini belirtmiştir. Nüfusun geri kalanı, onun gôrüşüne gôre, dağıldı ve Yüe-çi ve Da Yüe-çi‟nin ataları olarak bilinmekte idiler.36 Yui Taishan Sakanın, tarihi olarak Çinlilerin komşuları olan Rung Di kabilelerinden türediğine inanır. Çin tarih kitaplarındaki “Yungrung” kelimesinin ortaya çıkışı eski Çin yazarlarının Saka (veya Masagetleri) eski Rung‟un “Yun” kabileleri olarak çağırdığı gerçeği ile açıklanabilir.

      Çin kaynaklarını temel alarak, Yui Taishan tarafından çıkarılan genel sonuç, “M.Ö. VII. yüzyılda Ili ve Çu nehirlerine yakın bôlgelerde yerleşen Sakaların başka bir yerden oraya taşındığıdır.”37 “Yu Zhi”nin bir bôlümü, Mugung Han M.Ö. 623‟te Batı Runglarla yaptığı savaşı kazandıktan sonra doğuya gôç etmek zorunda kaldılar. Araştırmacı Assiylerin topraklarını M.Ö. VI. yüzyılın 20‟li yılları gibi Sir Derya‟nın kuzey kıyılarına kadar genişlettiklerine, ve bu insanların kendilerini “Ahmoni Anıtı”nın Bihstan taŞı38 üzerindeki “Saka” olarak çağırdıklarına inanır.

     Yui Taishan‟a gôre, “The History of the Han Dynasty”de (M.Ö. 177-176) bahsedilen Saka ile Yuijzh ve Qankalar aynı Şey. Onlar da Da Yüe-çi tarafından doğuya gôçe zorlandılar. Yui Taishan tarafından sunulan bilgi gôsteriyor ki, Rung Di kabileleri sadece Orta Asya‟dan kuzey ve doğuya gôç etmediler, ayrıca iki kez (M.Ö. 623 ve M.Ö. 177-176) kendi ana yurtlarına doğudan batıya geri dôndüler. Bu dônemde, Saka, Masagetler ve Altay kabilelerinin yakın akrabaları İskitler (veya Arisk‟in adlandırdığı Şekilde İssedion‟lar) Masagetler tarafından batıya gitmekle tehdit edildiler.39

      Yui Taishan‟ın eserinde belirtildiği ve eski Çin kaynaklarına dayandığı Şekli ile Sakaların var olduğuı dônem Herodotus tarafından Masagetlerin İskitlerce gôçe zorlandıkları dônem olarak belirtilen tarih ile eştir. Yunan tarihçiler Mugun tarafından kovulan Runglar için “Masagetler” adını kullanmışlardır. Herodotus‟a gôre, Masagetlerin (veya Çin kaynaklarına gôre Yüe-çilerin) batıya gôçleri İskitleri Orta Asya‟yı terke mecbur etti, ve Masagetler Orta Asya‟daki en güçlü halk oldular.

      Çin kaynakları Rungların ilk olarak Tohar ismi “Yuijzh” adı altında Amu Derya nehri yakınlarında ortaya çıktıklarını belirtirler. İkinci kez ortaya çıkıŞları boyunca, Hunlar Rungları batıya sürdükleri zaman, Runglar “Da Yüe-çi” ismi altında zikredilirler. Dôndükleri zaman, aynı etnik birliğe dahil olan Da Yüe-çi kabileleri Bangu tarafından “Se” (Saka) olarak bahsedilen Yüe-çileri sürdüler.

     M.Ö. II. yüzyıl tarihli bir Çin kaynağında belirtildiği üzere, sadece Amu Darya nehri vadisine giden Masagetler sonra “Da Yüe-çi” olarak çağrıldılar. Geri kalanlar ise kurdukları devletlerin isimleriyle anıldılar: Kangjui halkı, Fergana halkı, Dah halkı vb. Bu İran kaynaklarında Masagetlerin “Saka” olarak anılması ve üç kabile bôlünmesi ile benzerlik gôsterir.

       “Shak” veya “Saka” ismi Han hanedanlığı dônemi boyunca Chang Chien‟den sonra batı ülkelerine gônderilen elçilerin getirdiği bilgiler ile ortaya çıktı. O zamana kadar, “Rung Di” kelimesi, etnik isim Rung Di kabilelerinden insanları tanımlamak için “Hu” veya “Hun” u kullanan Çinliler arasında anlamını yitirdi. Chang Chien Orta Asya‟ya ulaştığı zaman, Yüe-çi ve Vu-sun dıŞında bütün halklar, Yuitan‟lılar (Hotan), Davan (Fergana) lılar, Kangjui (Qanqa)lari Dah‟lılar (Baktıryalılar) gibi içinde yaŞadıkları devletin ismi ile anıldılar.

     Çinli tarihçiler Sima Qian ve Bangu tarafından sunulan bilgi ve Yunan ve İran kaynaklarında verilen bilgiler birbirini tutmakla kalmaz aynı zamanda birbirini tamamlar. Sima Qian tarafından “Historical Records” da açıklanan dônemde, batılı ülkelere giden Çin elçileri Saka ile ilgili hiçbir bilgi vermez. Bu nedenledir ki Qian Da Yüe-çi ve Saka arasındaki iliŞkiden bahsetmemiştir. Ayrıca, Sima Qian, Hindi ve İranlıların Sakaları Masagetler olarak çağırdığının farkında değildi.

       Bagu‟nun dôneminde, Çin elçileri İranlılar ve Hindiler tarafından “Saka” veya “Shak” veya Çin kaynaklarında Rung Di veya Masagetler olarak çağrılan insanlar hakkında bilgi getirmiŞlerdi. Aynı elçiler Yüe-çilerin Sakaları güneye sürdüklerini bildirmiŞlerdir. Aynı zamanda elçiler Orta Asyalı Sakaların daha eski Çin kaynaklarında bahsedilen Rung Di ile ilgisi olduğunun farkında değillerdi. Bu bilgisizlik tarih konusunda daha tecrübeli ve bilgili olan Çinli diplomatların Orta Asya‟ya tehlikeli ve karmaşık seyahatler yapmaktan kaçındıkları gerçeği ile açıklanabilir. Çoğunlukla uzak ülkelere elçi olarak gitmeyi kabul edenler Çin tarihi konusunda bilgisiz olan40 ve Çin kaynaklarında Sakaların nasıl adlandırıldığı konusunda hiçbir fikri olmayan sıradan, düşük rütbeli memurlar idi.

      Bilinmektedir ki Bangu Çinlilerle bağlantısı olmayan insanlar hakkında bilgi verirken çok dikkatli idi. Bununla birlikte, o ülkedeki karmaşık politik durumun bir kurbanı oldu ve hapishanede ôldü.41 Bu gerçek belki Bagu‟nun niçin kendisini elçilerin verdiği bilgilerle sınırladığını açıklayabilir.

       Ayrıca “The History of the Han Dynasty”nin Saka ile ilgili bilgi içeren orijinal kopyasının bize ulaŞmamıŞ olması ihtimali de var. Orta Çağ‟ların Çinli tarihçileri “The History of the Han Dynasty” nin ellerindeki kopyasında bazı bilgilerin eksik olduğuna inandılar. Bazı tarihçiler “Yun” adındaki Sakaların Rung kabilelerinden çıktığını ve Dunghuang yakınlarında yaŞadığına dair bilginin kitabın orijinal baskısında var olduğunu ileri sürdüler.42 Sonuç olarak, “The History of the Han Dynasty”deki Yüeçlerin Sakaları sürdüğüne dair ifade Çinli tarihçileri, Masagetleri Yüe-çi ve Saka olarak bôlmeleri konusunda yanılttı.

      Yunan ve İran kaynaklarında, etnik isimler “Saka” ve “ Masagetler”in kôkeni konusunda gôrüş birliği mevcut değildir. Oysa Çin kaynaklarında Masagetler için kullanılan “Da Yüe-çi” terimi Hun dilinden alındı ve “Büyük Yüe-çi” veya “Büyük Masagetler kabileleri”43 anlamındaydı. Bôylece, Çinli tarihçiler etnik isim “Saka”yı bu terimi Masagetler için kullanan İranlıların dikkatine getirdiler. Bu nedenledir ki, İranlıların sağlamış olduğu bilgiden sonuçlara vararak, onlar güneydeki Masagetlerin bir bôlümünü “Saka” olarak çağırdılar. Özellikle, Strabonn “bazı insanların Hazar denizi civarında yaşayan kabileleri Saka olarak, ve diğer bazılarının da onlar Masagetler olarak çağırdığını” teyit eder.

     Daha yakın dônemlerde, Çin kaynaklarında Masagetler için “Yüe-çi” ve “Saka” isimlerinden bahsedilmez. Türk Hanlığının ortaya çıkışı ile, Masagetler (İskitler veya Saka) genel bir isimle Türkler olarak çağrılmıştır. Gôçebe bir Türk kabilesinin ismi, kôkeni, ve etnik kompozisyonundan sadece belli Türkleri açıklarken bahsedilmiştir. Yerleşik insanlar genellikle farklı ele alındı, devletleri veya işgal ettikleri topraklar ile anıldılar.



1 M. I. Artamanov, Treasures of Saka, Moskova, 1973, s. 11-12.

2 “Historical Records” (“Shih chi” in Chinese), “Twenty Four Histories” adlı serinin ilki olup, Sima Qian (M. .. 145-90) tarafından yazılmıŞtır. ÇalıŞma 2-3 bin yıllık uzun bir dônemin tarihini açıklar ve ôzellikle Orta Asya ve Türk halkları hakkında geniŞ bilgiler içerir. Zi Chong (M. .. 145-86) ikinci yazardı. ).

3 “History of the Han Dynasty, “Twenty Four Histories” adlı serinin ikincisi olup büyük çoğunluğu Bangu (M. S. 32-92) tarafından yazılmıŞtır. Bu çalıŞmayı Bagu‟nun babası, Ban Biao (M. S. 54‟te ôldü) baŞlattı. Bagu‟nun ôlümünden sonra, onun kız kardeŞi, Ban Chao kitabı tamaladı. (Bangu, History of han Dynasty, Urumchi, 1994, s. 3-5.).4 1) A. N. Bernshtam, On the Issue of Wusuns, Kushans, and Tokharians, Soviet Etnography, Moskova, 1947, No. 3. 2) S. P. Tolstov, AncientKhoresm, Moskova, 1948. 3) U. N. Rerikh, The Tokharian Problem, Peoples of Asia and Africa adlı eserde, 1963, No. 6. 4) O. V. Zotov, Some Issues on history of the Kashgar culture in the ancient and middle centuries, 8. Bilim Konferansı “Society and the State in China”, Cilt 1, Moskova, 1977. 5) M. V. Kryukov, L. S. Perelomov, M. V. Safronov, and N. N. Cheboksarov, Eski Çin Ancient Chinese People in the Period of Centralized Empires”, Moskova, 1983. 6) Eastern Turkestan in the Ancient Time and the Early Medieval Period, Moskova, 1988. 7) Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A 969

Drop from Tarim), Beijing, 1990, in Uighur. 8) Uighurlarning Qisqiche Tarihi (Short History of the Uighurs), Urumchi, 1990, in Uighur 9) Anvar Baytur and Hayirnisa Sidiq, Shinjangdiki Milletlerning Tarihi (History of Peoples of Xinjiang), Beijing, 1991, in Uighur.

5 Araks Kafkaslarda bir nehir. Verilen metinde, yazar Orta Asya‟daki Amu Derya nehrini kasteder.

6 L. V. Bazhenov, editôr, Ancient Authors on Central Asia, Tashkent, 1940, s. 25.

7 A. A. Neighardt, Herodotus‟un Schthian Story in the Historiography of Our Country, Nauka, Leningrad, 1982, s. 66.

8 History of the Uzbek Soviet Socialistic Republic, Cilt 1, Tashkent, 1970, s. 70.

9 M. Aminjanova ve G. I. Zheltova, Some Abstracts on the History of Uzbekistani People, s. 21.

10 L. V. Bazhenov, editôr, Ancient Authors on Central Asia, TaŞkent, 1940, s. 24.

11  A.g.e., s. 20.

12  A.g.e., s. 22-23.

13 History of the Uzbek Soviet Socialistic Republic, Cilt 1, TaŞkent, 1970, s. 70.

14 Çincede“Yuisi” (Yuishi veya “Yu zhi”) kelimesi “nefrit” anlamına gelir ve “si” veya “shi” “bilmek” “farkında olmak”, “ arkadaŞlar, ” ve “insanlar” anlamına gelir.

15 Eastern Turkestan in the Ancient Time and the Early Middle Centuries, Moskova, 1988, s. 236.

16 “Guanzi”de “Yuisi” insanlarının yaŞadığı yer nefriti ile bilinirdi ve daima Karakorum (kuin-Lun) dağları ile birlikte zikredilmiŞtir. 3-4 bin yıl boyunca bu yer Chou hanedanlığından 7 bin 800 chakrim (yaklaŞık 3, 900 km) uzaklıkta idi. Çin kaynaklarında Pamir çevresi ve eski Udun Şehri veya Hotan Karakorum ile birlikte nefrit açısından zengin yerler olarak tanımlanmıŞlardır. Bôylece, Yuisi‟nin yerleŞim yeri Doğu Turkestan‟ın güneydoğu bôlgeleri olarak düŞünülebilir. (Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A Drop from Tarim), Beijing, 1990, s. 476. ).

17 Yui Tashan, Information about Saka from Han Dynasty, Research on Xinjang Social Sciences, Urumchi, 1989. No. 2, s. 127. Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A Drop from Tarim), Beijing, 1990, s. 476.

18 Ordos-Ordos (Yinshan) merası Kuzey Çin‟de Orta Moğolistan‟da geniŞ bir alanı kaplar. M. .. IV-III. Y. yılda Hunların baŞkenti Ordos‟ta idi. (T. Olmos, “The Short history of Huns, ” Kashgar, 970

1986, s. 16-17. ) Çin kaynaklarında, Ordos “Henan”-nehrin güney bôlümü olarak çağrılırdı. Ordos merası Huang He (Karakorum) nehrinin güneyindedir, ki bu, Hetav‟ın güneyidir, ve Orta Moğolistan‟da Chughulon Aimog civarında ôzerk Rayonda bugünkü Ekzhov‟a karŞılık gelir. (Sima Qian, Shihwong Chronolgy of Chin Han, Historical Records, Urumchi, s. 92. ).

19 Juiyan-Kuzey Çin‟de Bautou‟nun batısında bir yer.

20 Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A drop from Tarim), Beijing, 1990, s. 541.

21 “Yüeçi yozighi” (Yüeçi Ovaları) -Çinli araŞtırmacı Wong Guwei‟ye gôre, Yüeçilerin büyük bir bôlümü Yanming‟in kuzeybatı bôlgelerinde yerleŞtiler. O M... 325-299‟da kuruldu. İimdilerde, bu bôlge Sanshi‟nin kuzey bôlgelerini, Hechu, Wusai, Ning-Wu, ve Heng Shan, Orta Moğolistan‟ın Huongchihai‟si, Daihai‟nin kuzey bôlgelerini kapsar. (Sima Qian, “Historical Records, ” s. 116. ) “Yuhchi ovaları” belki Ordos merasının bir bôlümü analmına gelir çünkü bilinir ki Yuisi kabileleri eski zamanlarda Ordos merasının civarlarında yaŞamakta idiler.

22 Qicksand-Lyusho tarafından zikredilen yeri tanımlarken Çinli araŞ/Sima Qian, Historical Records, Urumchi, 1989, s. 26. ) Bu yer muhtemelen Doğu Türkistan‟daki Taklimakan çôlü olabilir. Tırmacılar “Collected Commentaries” den “Geographical Chronicles” ın ôzetini verirler ve Gansu bôlgesinin jangyen bôlgesindeki Juyan‟a ait olduğunu ileri sürerler.

23 Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A drop from Tarim), Beijing, 1990, s. 477.

24 Imin Tursun, Tarimdin Tamche (A drop from Tarim), Beijing, 1990, s. 477-478.

25 Chang Chien Bat Bôlgesine iki kez elçi olarak gônderilen bir diplomattı. Bu metin 139‟da Khan han‟ın Wu Ti‟nin emriyle ilk kez olmak üzere Yüeçi‟ye elçi olarak gônderildiğinden bahseder.

26 Bangu, The Biography of Chang Chien ve Li Guangli, History of the Han Dynasty, Urumchi, s. 450-451.

27 Sima Qian “Historical Records” adlı eseri üzerinde çalıŞmaya M... 147‟de baŞladı. M... 99‟da Hunlara teslim olan bir kumandana bağlılığından dolayı hapse atıldı. Hapiste kitabı üzerinde çalıŞmaya devam etti. Sima Qian 96‟da serbest bırakıldı ve, M... 91‟de çalıŞmasını tamaladı. (Sima Qian, Historical Records, Collected Materials on Central Asia, “Twenty Four Histories”, Urumchi, 1989, s. 7-9.).

28 “History of the Han Dynasty” esas olarak Bangu‟nun babası Banbew (M. .. 54‟te ôldü) tarafından baŞlatıldı. (Bangu, The History of the Han Dynasty, Urumchi, 1994, s. 2. ) Bu nedenledir ki “The History of the Han Dynasty”nin yazarları Sima Qian tarafından yazılmıŞ eserleri kullanabildiler.

29 Bangu, The biography of Chang Chien and Li Guangli, The History of the Han Dynasty, Urumchi, s. 450. 971

30 Eastern Turkestan in the Ancient Time and the Early Middle Centuries, Moskova, 1988, s. 229-230.

31 Bu kitabın kaynakçasında Shun Jin‟in “On Buddhism” adlı kitabı “Guanghung‟s Collected Works” adlı eserin içinde verilmiŞtir. (Ching Hwa ve Wong Jilai, The Short History of Xinjiang, Urumchi, s. 19).

32 Ching Hwa ve Wong Jilai, The short history of Xinjiang, Urumchi, s. 19.

33 Yui Taishan, “Han Dynasty”de Saka hakkında Bilgi, Shi Jong, Research on Social Sciences, UrumchiŞ, 1989, No. 2, s. 125.

34 Rung Di (turk) kabile federasyonuna dahil bir yerleŞik kabile idi. Çin‟in kuzeybatısında yaŞadıkları için, Çin kaynaklarında “batı Runglar” olarak ayrılmıŞlardır.

35 Yuijzhi (Yu zhi)-Çincede “yui” nefrit anlamına gelir. “yuichzhi” “Yuehchi” etnik adından ayrılır ve nefrit açısından zengin bir bôlgede yaŞayan insanlar anlamına gelir. Eski çağlarda, nefrit Hotan Şehri civarında ve Pamir dağlarının eteklerinde bulundu. Aynı kelime o yer civarında yaŞayan insanlar için de kullanıldı.

36 Yui Taishan, Information on Saka, “Han Dynasty”, Shi Jong, Research on Social Sciences, Urumchi, 1989, No. 2, s. 125.

37 A.g.e., s. 127.

38 A.g.e., s. 125.

39 A. A. Neighardt, Herodotus‟s Scythian Story in the Historiography of Our Country, Nauka, Leningrad, 1982, s. 67.

40 Sima Qian, Historical Records, Urumchi, 1989, s. 502-503.

41 Bagu, History of the Han Dynasty, Urumchi, 1994, s. 4.

42 Chen Hua, Gu Pinglyong, ve Wong Jilai, The Short History of Xinjiang, Urumchi, 1984, s. 19.

43 Çin kaynakları Hunların “Yüeçi”den iki kez: M... 176‟da ve M... 140‟ta bahsettiklerini belirttiler. Çinliler “da” (great), “yu” (eski dônemlerde “gwat” olarak telaffuz edilen) ve Masagetlerin bir kabilesi anlamına gelen “zhe” hiyeroglifini kullandılar. (Abdukhalik Aitbayev, About the ethnic name “yuehchi,” History of Uzbekistan, TaŞkent, 1999, No. 4, s. 9-16.) 9

COMMENTS

Ad

12 Hayvanlı Türk Takvimi,13,1914-1918 Birinci Dünya Savaşı,1,3 Mayıs Türkçülük Günü,6,Abdaliye Devleti,1,Adile Ayda,1,Adilşahlar,1,afganistan özbekleri,8,Ahıska Türkleri,2,Ahlatşahlar (Ermenşahlar,2,Ahmet Cevdet Paşa,2,Ahmet Gürses,2,Ahmet Şafak,2,Akhunlar (Eftalitler),2,Akılcı Seçim Taktikleri,1,Akkoyunlular,2,Alâiye Beyliği,1,Alev Alatlı,6,Ali Suavi,1,Alparslan Türkeş,4,Altay Dergi,12,altın elbiseli adam,4,Altın Orda Devleti,1,Anau Uygarlığı,2,Araz Elsəs,1,Arsaklılar Devleti,1,Artuklular,3,Astrahan Hanlığı,2,Atabetü’l-Hakayık,1,Atatürk,34,Atatürkün Samsuna Çıkışı ve Vahidettin Taner Ünal Araştırmaları,27,Attila,5,Avarlar,9,Avrupa Hun Devleti,9,Aydınoğulları,1,Azerbaycan,53,Babür İmparatorluğu,2,Bakü Hanlığı,1,Balkarlar,5,Banu Avar,5,Başkurtistan,33,Behmenîler,1,Berendi Türkleri,1,Beridşahlar,1,Bəxtiyar Vahabzadə,1,Bilge Kağan,5,Buhara Hanlığı,1,Bulgarlar,7,Büyük Selçuklu Devleti,7,Büyük Timur İmparatorluğu,5,Candaroğulları (İsfendiyaroğulları),1,Celal Sengör,1,Celayirliler,1,Cengiz Özakıncı,3,Çanakkale Savaşı,2,çevrimiçi kindle mobi epub pdf oku,633,Çevrimiçi Saadettin Gömeç Makalesi Oku,41,Çevrimiçi Ziya Gökalp oku - internetten Ziya Gökalp oku - online Ziya Gökalp oku,38,Çobanoğulları Beyliği,1,Çu Devleti,1,Çuvaşistan,13,Dağıstan,4,Danişmendliler (Danişmendoğulları),3,Dede korkut,8,Delhi Türk Sultanlığı,2,Derbent Azerileri,1,Dımaşk Atabegliği,1,Dilmaçoğulları Beyliği,1,Divanü Lugati't Türk,9,Doğu Türkistan,20,Dulkadiroğulları Beyliği,1,Ebulfez Elçibey,6,Emir Timur,5,Enver Paşa,2,Erbil Atabegliği,1,Eretna Beyliği,1,Ermeni Soykırımı Yalanları,2,Eşrefoğulları,1,Etice-Hurrice,3,Eyyübiler,2,F. M. Dostoyevski MEB klasik Çevrimiçi Oku,25,Fuzuli,3,Gagavuzya,10,Ganira Pashayeva,1,Gayaz İshaki,1,Gazali,1,Gazneliler,2,Gence Hanedanlığı,1,Germiyanoğulları,2,Gök Bilge Hüseyin Nihal Atsız,62,Göktürkler,32,Güncel,34,Güneş Dil Teorisi,1,haber,7,habertürk,7,Hakasya,11,Halil İnalcık,2,Hamidoğulları,1,Harezmşahlar,1,Haydarâbad Nizamlığı,1,Hazar İmparatorluğu (Hazarlar),6,Hive Hanlığı,1,Hoca Ahmet Yesevi,1,Hokand Hanlığı,1,Hulkar Abdullaeva,20,Hulki Cevizoğlu,1,Hun İmparatorluğu,15,Irak Selçukluları,3,İbn Bibi,1,İhşidoğulları Beyliği (İhşidîler),1,İlber Ortaylı,2,İldenizliler,1,illüstrasyonlu Türkçü - Pantürkist Video Ali Can Meydan Yapımları,4,İnaloğulları Beyliği,1,İnançoğulları (Lâdik Beyliği),1,internetten kitap oku,624,iskitler,20,İsmail Gaspıralı,3,izleti,277,İzmir (İzmiroğulları,1,İzmiroğlu) Beyliği,1,Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti,1,Kanglı/Kanklı Türkleri,1,Karaçay,14,Karahanlılar Devleti,6,Karakalpakistan,2,Karakoyunlu,1,Karamanoğulları (Karamanoğlu),1,Karasioğulları,2,Karay Türkleri,2,Karluklar,2,Kasım Hanlığı,1,Kaşgar Turfan Hanlığı,3,Kaşgarlı Mahmut,6,Kaşkay Türkleri,3,Kazakeli,44,Kazan Hanlığı,1,Kazım Karabekir Paşa,3,Kemal Ermetin,1,Kerkük Türkleri,1,Kırgızlar,27,Kırım Özerk,9,Kimekler (Kimek Devleti),4,Kirman Selçukluları,1,kitab o'qı,60,kitap oku,624,kitep oxu,60,kitop oka,60,Kuman Kıpçak Türkleri,12,Kumuklar,3,Kuşanlar,2,Kutadgu Bilig,7,Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti,1,Ludîler,1,Macarlar ve Türkler,9,Mahmut Esat Bozkurt,2,Massagetler - Tomris,5,Mehmet Kaplan,1,Memlükler (Memlûk Devleti),4,Mengücekler,1,Mengücekoğulları),1,Mengücükler (Mengücükoğulları,1,Menteşe),1,Menteşeoğulları (Menteşeoğlu,1,Milli Mücadele национальная борьба в Турцию national struggle for Turkey,14,Moğol İmparatorluğu,15,Muhammed Emin Resulzade,4,Murat Bardakçı,3,Mustafa Şokay,1,Mustafa Yıldızdoğan,1,Nahçıvan,2,Nejdet Sançar,3,Nesimi,1,Nihat Genç,1,Nogay Hanlığı,5,Nursultan Äbişulı Nazarbayev,2,Oğuz Boyları Damgaları-Tamgaları,29,Oğuz Kağan,13,Oğuz-Yabgu Devleti,6,online çevrimiçi internetten osmanlıca oku,449,online kitap oku,624,online turkish book read,624,orhun_orkun_kadim_türk_dili,45,Osmanlı İmparatorluğu,18,osmanlıca kitap oku,449,ottoman books read,449,ottoman history book,449,Ön Türkler,320,Özbek Eli,20,Peçenek Türkleri,3,Pervaneoğulları Beyliği,1,Prof Dr Kazım Mirşan,49,Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu,4,proto turks,312,Ramazanoğulları,1,Reha Oğuz Türkkan,3,Rıza Nur,4,Sabarlar ( Sabar Devleti),2,Sâcoğulları (Sâcîler),1,Safevî Devleti (Safevîler),4,Safeviler,7,Saha Türkleri,13,Sâhibatâoğulları (Sahib Ataoğulları),1,Saka Türkleri,11,Salgurlular,1,Saltuklu Beyliği (Saltuklular,2,Saltukoğulları),1,Saruhanoğulları,1,Sayan Altay Türkleri,17,Sekel Yazısı,5,Selaattin Eyyübi,1,Selçuklu Kartalı Afşin Bey,1,senseizm,77,Serdengeçti Dergisi Çevrimiçi Oku 1950,24,Sibir Hanlığı,2,Sökmenliler),1,Suriye Selçukluları,1,Sümerliler,21,Şəhriyar,2,Tabgaçlar (Tabgaç Devleti),2,Taner Ünal ile Tarih ve Siyaset Yazıları,111,Taner-Ünal-e-kitap-pdf-makaleler-tarih-oku-okuttur-epub-ebook-read-Bilig-Bitig,68,Tataristan,24,Tekeoğulları,1,Tengri Tanrı Allah,4,Tolunoğulları Beyliği,3,Tuğluklular,1,Turan ensemble,6,Turan Yazgan,1,turan_halklari_turanic_people_hajra_turan-turkestan-turks,72,Turania People - Grand Asian Turkestan - Turkish Public - Азия Туран Туркестан,2,turcarum imperatore,311,Turkic Republics and Communities Türk Dünyası Bağlantı Zincirleri,11,turkish bookcase,60,Turkish stamps,312,Tuva Türkleri,7,Türgişler (Türgiş Devleti),1,Türk Asya,150,Türk Bahar Bayramı Nevruz,2,Türk Belgesel,56,Türk Denizliği Piri Reis,2,Türk Dili,142,Türk Din Anlayışı,54,Türk Dünyası Derlemeler,11,Türk Film,5,Türk Kültür ve Sanatı,192,Türk Ocakları,2,Türk Okçuluğu,2,Türk Sergiler,28,Türk Türkmen mitolojisi karakterleri - Turkish mythology characters - Турецкие символов мифология,41,Türk ve Türkiye Tarihi,213,Türk_mitolojisi-Turkish_mythology-Турецкий_мифология,43,Türkçe Tarih Dergisi,3,Türkçü Dergi,1,Türkiye,68,Türkiye Selçuklu Devleti,3,Türklerde Bilim,18,Türkmenler,24,Uğur Mumcu,2,ultra-türkler,2,Urum Türkleri,2,Uygurlar,33,Yakutistan,16,Yaşar Kalafat,1,Yazarlar,3,Yusuf Akçura,4,Zeki Velidi,6,Zengîler,2,Ziya Gökalp,5,кiтап oxu,60,кiтапхана oqı,60,мәдениет,60,мәлiмет,60,мәлiмет ұсыну,60,Тюрки России,12,
ltr
item
Türk Asya - Asian Turkish, Тюрки России: Massagetler Hakkındaki Eski Kaynaklar
Massagetler Hakkındaki Eski Kaynaklar
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7wvTay6xVJbG2UasLEiuSaHrgBFwfGYnmMkR8yv-MFY6Rw9VIp57fspb8Uk3OIkubI_1eYhEFeNHRx4chpnqVHko6FBLd0fhyphenhyphenU6vU2p7f0s1uraQS8C4wFY3kQjsEkhsnCJz4d-UI5T0F/s1600/basbug_tomris.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7wvTay6xVJbG2UasLEiuSaHrgBFwfGYnmMkR8yv-MFY6Rw9VIp57fspb8Uk3OIkubI_1eYhEFeNHRx4chpnqVHko6FBLd0fhyphenhyphenU6vU2p7f0s1uraQS8C4wFY3kQjsEkhsnCJz4d-UI5T0F/s72-c/basbug_tomris.jpg
Türk Asya - Asian Turkish, Тюрки России
https://turkasya.blogspot.com/2014/03/massagetler-hakkndaki-eski-kaynaklar.html
https://turkasya.blogspot.com/
https://turkasya.blogspot.com/
https://turkasya.blogspot.com/2014/03/massagetler-hakkndaki-eski-kaynaklar.html
true
8698665457039130098
UTF-8
Tüm Konular Yüklendi Hiç Konu Bulunamadı Hepsini Göster Dahası.. Cevapla Cevap Verme Sil By Anasayfa Sayfalar Konular View All Size Önerdiğimiz ETiket Arşiv Arama Yap Tüm Konular İsteğinizle herhangi bir gönderi eşleşmesi bulunamadı Anasayfaya Dön Pazar Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec just now 1 minute ago $$1$$ minutes ago 1 hour ago $$1$$ hours ago Yesterday $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy Table of Content